Apokryf – co to jest? Definicja, lista ksiąg apokryficznych

W świecie literatury religijnej istnieje fascynujący, choć często niedoceniany zakątek, znany jako apokryfy. Czym są apokryfy? Dlaczego niektóre tradycje religijne przyjęły je do swojego kanonu, podczas gdy inne odrzuciły je jako nieautentyczne lub heretyckie? Nasze badanie rozpoczniemy od zdefiniowania pojęcia „apokryf” oraz wyjaśnienia jego etymologii i ewolucji znaczeniowej. Następnie przejdziemy do przedstawienia listy najbardziej znaczących ksiąg apokryficznych, eksplorując ich pochodzenie, treść i wpływ na różne tradycje religijne i kulturowe. Przez ten proces będziemy szukać odpowiedzi na pytanie, jak te tajemnicze teksty przetrwały próbę czasu, zachowując swój niepowtarzalny charakter i znaczenie dla współczesnych poszukiwaczy duchowości.

Definicja apokryfu

Apokryf, termin pochodzący z języka greckiego, dosłownie oznacza „ukryty” lub „tajemniczy”. W kontekście literatury religijnej, apokryfy odnoszą się do zbioru tekstów, które nie zostały włączone do oficjalnego kanonu świętych pism w różnych tradycjach religijnych, najczęściej chrześcijaństwa i judaizmu.

Etymologia słowa: Pochodzenie słowa „apokryf” wywodzi się z greckiego „apokryphos”, co pierwotnie odnosiło się do tekstów traktowanych jako zbyt tajemnicze lub głębokie, by były dostępne dla ogółu. Z czasem termin ten zaczął być używany w odniesieniu do tekstów o niepewnym autorstwie lub pochodzeniu.

Ogólna definicja: W szerszym znaczeniu, apokryfy to księgi lub pisma, które nie zostały zaakceptowane do kanonu ze względu na różne kryteria, takie jak wątpliwości co do autorstwa, daty powstania, treści teologicznej lub zgodności z uznanymi naukami danej religii. Chociaż nie są one uznawane za część oficjalnego korpusu religijnego, często dostarczają cennych informacji o historii, kulturze i religijnych przekonaniach okresów, w których powstały.

Różnice w percepcji apokryfów w różnych tradycjach religijnych: W chrześcijaństwie termin „apokryf” często odnosi się do ksiąg, które znajdują się w Septuagincie (greckiej wersji Starego Testamentu), ale nie są uwzględnione w hebrajskim kanonie Biblii. W tradycji katolickiej i prawosławnej niektóre z tych tekstów są uznawane za deuterokanoniczne, a więc mają niższy status niż księgi kanoniczne, ale nadal są częścią Biblii. W protestantyzmie większość apokryfów jest całkowicie wyłączona z kanonu. W judaizmie termin ten odnosi się do szeregu pism z okresu Drugiej Świątyni, które nie zostały włączone do Tanachu (hebrajskiej Biblii).

Historia i pochodzenie apokryfów

Historia apokryfów sięga tysięcy lat wstecz i jest ściśle powiązana z rozwojem religii i kultury starożytnego Bliskiego Wschodu, zwłaszcza z tradycjami judaizmu i wczesnego chrześcijaństwa. Te tajemnicze i często kontrowersyjne teksty, nie będąc częścią kanonicznego zbioru pism, odgrywają jednak kluczową rolę w zrozumieniu duchowych i kulturowych przekonań tych czasów.

Kontekst historyczny powstawania apokryfów: Apokryfy zaczęły powstawać już w czasach przedchrześcijańskich, szczególnie w okresie między III wiekiem p.n.e. a I wiekiem n.e. Był to czas znaczących zmian politycznych, społecznych i religijnych na Bliskim Wschodzie. Zetknięcie się tradycji żydowskiej z hellenistyczną kulturą oraz późniejsze wpływy rzymskie miały ogromny wpływ na rozwój literatury religijnej, w tym na powstanie apokryfów.

Przegląd różnych tradycji:

• W judaizmie: Apokryfy żydowskie, powstałe w okresie Drugiej Świątyni, obejmują szeroki zakres tematów, od historii i poezji po mądrość i apokaliptykę. Teksty te, choć nie zostały włączone do Tanachu, zapewniają cenne spojrzenie na różnorodność myśli religijnej i kulturowej w starożytnym judaizmie.
• W chrześcijaństwie: Wczesne chrześcijaństwo, kształtując swój kanon, zetknęło się z bogatą tradycją żydowskich i wczesnochrześcijańskich pism apokryficznych. Apokryfy Nowego Testamentu, takie jak Ewangelie, Akty, Listy, i Apokalipsy, choć nie zostały włączone do kanonu, dostarczają fascynującego wglądu w różnorodność wczesnochrześcijańskich przekonań i praktyk.

Klasyfikacja Ksiąg Apokryficznych

Klasyfikacja ksiąg apokryficznych obejmuje różnorodne teksty, które rozwijały się zarówno w obrębie judaizmu, jak i wczesnego chrześcijaństwa. Te teksty, chociaż nie zaakceptowane jako kanoniczne, odgrywają znaczącą rolę w zrozumieniu szerokiego spektrum myśli i wierzeń religijnych w starożytności.

Apokryfy Starego Testamentu:

• Są to teksty powstałe w okresie Drugiej Świątyni judaizmu i krótko po jej zniszczeniu.
• Obejmują różnorodne gatunki literackie, w tym historyczne, mądrościowe, apokaliptyczne i inne.
• Przykłady obejmują Księgi: Tobiasza, Judyty, 1 i 2 Księgę Machabejską, Mądrość Syracha, Księgę Barucha, oraz dodatki do Księgi Estery i Daniela.
• W tradycji katolickiej i prawosławnej niektóre z tych tekstów są uznawane za deuterokanoniczne i włączone do Biblii.

Apokryfy Nowego Testamentu:

• Teksty te powstały w pierwszych wiekach naszej ery, głównie w kontekście wczesnego chrześcijaństwa.
• Obejmują one m.in. alternatywne ewangelie, akty, listy i apokalipsy, które nie znalazły się w kanonie Nowego Testamentu.
• Przykłady to Ewangelia Tomasza, Ewangelia Piotra, Akty Pawła, Listy Apostolskie oraz Apokalipsa Piotra.

Inne apokryfy i pisma pseudopigraficzne:

• Obejmują szeroki zakres tekstów o zróżnicowanym charakterze, często przypisywane błędnie znaczącym postaciom biblijnym lub wczesnochrześcijańskim.
• Teksty te różnią się pod względem stylu, treści i intencji, od literatury mądrościowej po opowieści apokaliptyczne.
• Przykłady to Księga Henocha, Księga Jubileuszy czy Testamenty Dwunastu Patriarchów.

Lista najważniejszych Ksiąg Apokryficznych

Poniżej znajduje się lista wybranych, znaczących ksiąg apokryficznych, które odgrywają istotną rolę w zrozumieniu różnorodności tradycji religijnych oraz historii literatury religijnej.

 

• Księga Tobiasza (Tobit):

Opowiada historię Tobiasza, syna Tobita, ukazując tematy wiary, posłuszeństwa i Bożej interwencji.

• Księga Judyty:

Przedstawia historię wdowy Judyty, która ratuje Izrael przed asyryjskim oblężeniem dzięki swojej odwadze i wierze.

• 1 i 2 Księga Machabejska:

Opisują historię powstania Machabeuszy przeciwko greckiej dominacji, podkreślając walkę o wolność religijną.

• Księga Mądrości (Mądrość Salomona):

Zawiera refleksje na temat sprawiedliwości, mądrości i losu ludzkiego, przypisywane królowi Salomonowi.

• Księga Syracha (Mądrość Jezusa, syna Syracha):

Zbiór przysłów i nauk moralnych, podkreślających wartość mądrości i bojaźni Bożej.

• Ewangelia Tomasza:

Zbiór 114 wypowiedzi przypisywanych Jezusowi, prezentujących głęboki wymiar duchowy i mistyczny.

• Ewangelia Piotra:

Oferuje alternatywną narrację męki i zmartwychwstania Jezusa, zawierając unikalne elementy nieobecne w kanonicznych ewangeliach.

• Akty Pawła i Tekli:

Opowiadają historię konwersji i misji Tekli, wczesnej chrześcijańskiej męczennicy, pod wpływem nauczania Pawła.

• Apokalipsa Piotra:

Prezentuje wizję nieba i piekła oraz Sądu Ostatecznego, różniącą się od kanonicznej Księgi Apokalipsy.

• Księga Henocha:

Zbiór apokaliptycznych wizji i nauk przypisywanych Henochowi, pradziadowi Noego, oferujących wgląd w anioły, stworzenie i koniec świata.

Te księgi, choć nie znalazły miejsca w kanonie głównych tradycji religijnych, dostarczają fascynującego wglądu w bogactwo myśli religijnej i kulturowej starożytności. Ich studium pozwala na lepsze zrozumienie kontekstów historycznych, społecznych i teologicznych, w których się rozwijały.